การจัดเก็บสารเคมีของห้องปฏิบัติการ

               การจัดเก็บสารเคมีของห้องปฏิบัติการ อย่างปลอดภัย เป็นส่วนหนึ่ง ของความปลอดภัย ของห้องปฏิบัติการ โดยมีปัจจัยที่เกี่ยวข้อง 4 ประการ ได้แก่

                1. สิ่งแวดล้อม มีองค์ประกอบ 2 อย่าง คือ สิ่งอำนวยความสะดวก เช่น การออกแบบห้องสำหรับเก็บ ขนาดและมาตรฐานของห้องเก็บ การแบ่งแยกบริเวณ สำหรับเก็บสารเคมี ชนิดต่าง ๆ และการควบคุมเชิงวิศวกรรม เช่น การระบายอากาศ ภูมิอากาศ การป้องกันอัคคีภัย ระบบความปลอดภัย

2. วิธีการจัดการในการจัดซื้อ การหมุนเวียนสาร ในการเบิกจ่าย การดูแล และระบบปฏิบัติการฉุกเฉิน

                3.บุคลากรที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งผู้ดูแลการจัดเก็บ ขนส่ง แจกจ่าย และผู้ใช้ ซึ่งต้องมีทักษะเกี่ยวกับการป้องกันอันตราย มีความรู้และผ่านการฝึกอบรม มีการกระตุ้นความสนใจ ในความปลอดภัย

ข้อแนะนำการจัดเก็บสารเคมี สำหรับห้องปฏิบัติการ

1.สถานที่จัดเก็บขึ้นกับประเภท และขนาดของกิจการ อาจแบ่งได้เป็น

1.1 ห้องเก็บรักษาส่วนกลาง (storerooms) ห้องปฏิบัติการขนาดใหญ่ ที่ประกอบด้วย ห้องปฏิบัติการย่อย เป็นจำนวนมาก อาจจำเป็นต้องมีห้องเก็บสารเคมี รวมไว้เป็นส่วนกลาง ซึ่งจะทำให้มีการจัดระบบ การจัดซื้อ และการเบิกจ่ายที่เหมาะสม ควรมีการตรวจสอบสารเคมี ที่จัดเก็บรักษาไว้เป็นระยะ ๆ อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง

1.2 ห้องเก็บสาร เพื่อรอการใช้งาน (stockrooms) ต้องจัดการเช่นเดียวกับ storeroom สำหรับตำแหน่งที่ตั้งของ                 stockroom ไม่ควรอยู่ห่าง จากบริเวณที่จะใช้งานมาก ควรมีการ

                ระบายอากาศได้ดี ไม่ควรใช้เป็นห้องเตรียมสารเคมี แต่ควรจัดให้มี บริเวณ ที่ใช้เตรียมสารเคมี แยกไว้โดยเฉพาะ

1.3 ห้องปฏิบัติการ (laboratory) การเก็บสารเคมีไว้ในห้องปฏิบัติการ จะต้องคำนึงถึงความสมดุล ระหว่างความสะดวกในการหยิบใช้ กับความปลอดภัย ซึ่งขึ้นกับปัจจัยหลายประการ เช่น ขีดความสามารถ ของผู้ปฏิบัติงาน ระดับความปลอดภัย ที่ออกแบบไว้ สำหรับห้องปฏิบัติการนั้น ๆ ประเภทของงานที่ปฏิบัติ ความยากง่าย ของการเข้าหยิบสารเคมีใน stockroom สารเคมีแต่ละชนิด ไม่ควรเก็บสารเคมีไว้ในตู้ดูดควัน เพราะทำให้ขัดขวางการไหล ของกระแสอากาศภายในตู้ โดยไม่จำเป็นควรจัดเก็บในตู้เก็บ ที่มีช่องระบายอากาศ (vented cabinet)

2.วิธีการจัดเก็บและรักษาสารเคมีที่เหมาะสม ซึ่งสามารถสร้างความมั่นใจ ในความปลอดภัยได้ ควรดำเนินการดังนี้

2.1 ต้องมีการตรวจสอบ ประเมินอุปกรณ์ที่ใช้ เพื่อความปลอดภัยอย่างสม่ำเสมอ

2.2 ต้องมั่นใจว่าสารเคมี ทุกภาชนะบรรจุ มีฉลากที่ถูกต้องสมบูรณ์ และมีสัญลักษณ์เตือนภัยกำกับ

2.3 ต้องศึกษาสมบัติของสารเคมีที่จะเก็บรักษา จากนั้นจึงทำการจัดแบ่ง ประเภทให้ถูกต้อง ต้องมีการตรวจสอบ บริเวณที่เก็บรักษาอย่างสม่ำเสมอ เนื่องจากสารเคมีบางชนิด สลายตัวช้า ๆ ตลอดเวลาการเก็บ อาจต้องมีสภาวะพิเศษ เช่น สารที่มี halomethyl group สลายตัวให้แก๊ส halogen halide เมื่อมีความชื้น หรือสัมผัสกับสนิม ซึ่งหากมีความดันของแก๊สเพิ่มขึ้น ถึงจุดหนึ่ง อาจทำให้ภาชนะบรรจุระเบิดได้

2.4 ระวังเป็นพิเศษสำหรับสาร ที่ต้องเก็บแยกจากกันโดยเด็ดขาด โดยป้องกันไม่ให้มีการเก็บสาร ที่อาจทำปฏิกิริยารุนแรง เมื่อสัมผัส หรือผสมกันไว้ด้วยกัน หรือใกล้กัน เช่นสาร cyanides ควรเก็บแยกไว้ต่างหากอย่างปลอดภัย ไม่ให้มีโอกาสสัมผัสกับกรด

2.5 สารเคมีที่เก็บรักษา จะต้องมีฉลาดระบุวันที่รับ ผู้สั่งซื้อ ผู้รับผิดชอบการใช้ และเก็บรักษา

2.6 ต้องไม่มีสารเคมี ที่ไม่ปรากฏในรายการเก็บรักษา ที่เป็นปัจจุบัน อยู่ในห้องเก็บสารเคมี สารเคมีที่หมดอายุแล้ว ต้องเอาออกจาก บริเวณที่จัดเก็บเพื่อนำไปกำจัดทิ้งโดยเร็ว

2.7 สารเคมีใดที่ไม่ปรากฏว่า มีการซื้อ หรือเบิกจ่ายเป็นเวลานาน ควรตัดออกจากรายการ สารเคมีที่เก็บรักษาเพื่อใช้งาน และแยกออก เพื่อกำจัดตามวิธีที่เหมาะสมต่อไป

3.วิธีการจัดเก็บสำหรับสารบางประเภท มีดังนี้

                                3.1 ของเหลวไวไฟ ที่บรรจุภาชนะขนาดใหญ่ ควรจัดหาสถานที่เก็บ                   รวม ซึ่งควรแยกไว้ห่างจากตัวอาคาร ห้องปฏิบัติการ ถ้าต้องเก็บภายในอาคาร ห้อง               ปฏิบัติการ ควรมีห้องเก็บพิเศษ ซึ่งผนังห้องเพดาน ทำด้วยวัสดุที่กันไฟได้อย่าง                     น้อย 2 ชั่วโมง

                                3.2 สารพิษ และสารอันตราย ควรแยกออกจากสารประเภทอื่น ๆ และ                  เก็บไว้ในที่อุณหภูมิต่ำ มีการระบายอากาศดี ไม่ถูกแสง ความร้อน กรด ตัวออกซิ                  ไดส์ หรือความชื้น

3.3 ปรอทและสารประกอบปรอท ให้เก็บในภาชนะปิดสนิทสองชั้นภาชนะบรรจุ ควรวางในบริเวณ ที่มีการระบายอากาศดี การถ่ายปรอทออกจากภาชนะ ควรทำให้ hood มีถาดเคลือบ หรือใช้ถาดพลาสติกรองรับ

3.4 สารเคมีที่ทำปฏิกิริยารุนแรงกับน้ำ เช่น ทำให้เกิดความร้อน ติดไฟ เกิดแก๊สที่ทำให้เกิดแรงระเบิดได้ ต้องเก็บในสถานที่ ซึ่งสร้างด้วยวัสดุทนไฟป้องกันไม่ให้มี การสัมผัสกับน้ำโดยเด็ดขาด

3.5 ถังแก๊สควรเก็บรักษาในสถานที่ ซึ่งมีการระบายอากาศดี ห้องเก็บก่อสร้าง ด้วยวัสดุทนไฟ ถังบรรจุแก๊สบางชนิด อาจเก็บไว้ภายนอกอาคารได้ โดยป้องกันจากการกัดกร่อน ของก้นถัง ควรเป็นที่ซึ่ง ปราศจากสารเคมี และไอสารเคมี โดยเฉพาะที่มี ฤทธิ์กัดกร่อนโลหะ ไม่ควรเก็บถังแก๊ส ไว้ใกล้ที่ซึ่งมีการจุดไฟ หรือที่ซึ่งอาจมีสิ่งของน้ำหนักมาก ตกลงมากระทบ หรือชนให้ถังล้มได้ เช่นบริเวณบันได ทางเดิน บริเวณที่เก็บรักษา ควรมีป้ายชื่อ แสดงชนิดแก๊สติดไว้ 

► ที่มา :ระบบการจัดการข้อมูลสารเคมี ChemTrack จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ศูนย์ความเป็นเลิศแห่งชาติด้านการจัดการสิ่งแวดล้อมและของเสียอันตราย ศศิธร สรรพ่อค้า